«Ոչ ոք ճրագը չի վառի և մահճակալի տակ չի դնի այն»

Վերջերս իմ անձնական գրադարանը հարստացավ երկու արժեքավոր գրքով` Գրիգոր Մովսիսյանի «Վահագնի ծնունդը կամ մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի երկրորդ գալուստը» և անգլերենից նրա թարգմանությամբ` Սադհու Սունդար Սինգհի «Տիրոջ ոտքերի մոտ» աստվածաբանական երկերով: Երկու գիրքն էլ նկարազարդել է գեղանկարիչ Մայիս Մխիթարյանը` ընթերցողին նաև պատկերների լեզվով հասու դարձնելով այդ գրքերի խորախորհուրդ բովանդակությունը: Գրքերը հատվածաբար տպագրվում են «Իրատես de facto»-ի համարներում, ինչպես և տեղադրված են մեր կայքի «Օնլայն ընթերցում» բաժնում:
Իմ հյուրն այսօր ԳՐԻԳՈՐ ՄՈՎՍԻՍՅԱՆՆ է:

-Գրիգոր, իբրև գրող և թարգմանիչ` Դուք ընտրել եք աստվածաբանության թեման: Ինչպե՞ս Ձեր բուն մասնագիտությունից` տնտեսագիտությունից, հասաք մինչև աստվածաբանություն և ինչպե՞ս հղացաք մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի ու հայ հեթանոսական դիցարանի աստված Վահագնի միջև զուգահեռներ նշմարելու և դրանք բանաստեղծորեն վերլուծելու գաղափարը:
-Նախ` ասեմ, որ գրողի կամ թարգմանչի կոչումն ինձ վերագրել չեմ համարձակվում. դրանք շատ բարձր կոչումներ են: Կարծում եմ` առայժմ դրանց չեմ հասել: Իսկ գրքիս ծնունդն ունի նախապատմություն: Դրա ստեղծումից մեկ տարի առաջ վարպետի` Մայիս Մխիթարյանի հետ կյանքի էինք կոչել Սուրբ խորանի վարագույրը: Աստվածաշնչում մի տեղ կա, ուր Տերը Մովսեսին նկարագրում է, թե ինչպիսին պիտի լինեն Սուրբ խորանի պարագաները, ասում է, որ խորանի վարագույրը պատրաստի կարմիր, կապույտ, ծիրանի կտավներից ու զարդարի քերովբեներով: Վարագույրը սրբությունը պիտի առանձնացնի սրբությունների սրբությունից. այսպես է ասում Տերը: Կարմիրը Երկիր մոլորակի խորհուրդը կրող գույնն է: Տերը մարդացավ, մեր մեղքերի համար թափեց Իր արյունը և Իր արյամբ մաքրագործեց Երկիր մոլորակը: Կապույտը խորհրդանշում է երկինքը: Երբ Տիրոջը խաչեցին, և Տերն ավանդեց հոգին, ըստ ավետարանիչների, խորանի վարագույրը վերից վար պատռվեց, բաժանվեց երկու մասի: Այսինքն` Տերն Իր խաչելությամբ, մեր մեղքերի համար Իր զոհաբերությամբ բացեց երկինքը՝ ճանապարհը դեպի երկնային արքայություն: Տերն ասել էր, որ պիտի տեսնեն երկինքը բացված և Աստծու հրեշտակներին՝ բարձրանալիս ու իջնելիս մարդու Որդու վրա: Ծիրանին խորհրդանշում է տիեզերքը: Աստվածաշնչի սկզբում, ուր նկարագրվում է արարչագործությունը, Տերն ասում է, թե թող տարածությունը բաժանի տարածության ներքևում եղած ջրերը տարածության վերևում եղած ջրերից, և տարածությունը երկինք է կոչում: Այսինքն` խոսքը երկնքից վեր գտնվող ջրերի՝ տարածության մասին է: Սաղմոսերգուն սաղմոսներում ասում է. «Օրհնեցե՛ք նրան, երկինքների երկինքներ և ջրեր, որ վեր եք երկնքից»:
-Այս խորհուրդները, փաստորեն, իրենց արտացոլումն են գտել Ձեր ստեղծած վարագույրում:
-Մկրտիչ եպիսկոպոս Պռոշյանի և վարպետ Մայիս Մխիթարյանի հետ որոշեցինք վարագույրը կյանքի կոչել և նվիրել Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց հայրապետին՝ ծննդյան 60-ամյակի առթիվ: Վարպետը շուրջ չորս-հինգ ամիս աշխատեց քերովբեների կերպարների վրա: Արդյունքում հրաշալի մի աշխատանք ստացվեց: Վարագույրը ներկայումս կախված է Օշականի Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց առաջնորդանիստ եկեղեցու խորանում: Խորանի աստվածացույց վարագույրի պատրաստման աշխատանքներն ավարտելուց հետո ես երկար խորհում էի «կարմիր», «կապույտ», «ծիրանի» գույների` «երկնքի», «երկրի», «երկնքից վեր գտնվող ջրերի» խորհուրդն ունենալու մասին: Զուգադրում էի դրանք «Վահագնի ծնունդը» մարգարեական գրվածքին, որն սկսվում է «երկինք», «երկիր», «ծով ծիրանի» բառերով: Մի՞թե այն նվիրված է հեթանոսության աստծուն. ես չէի հավատում նման զուգադիպությանը: Եվ Աստվածաշնչի հերթական ընթերցանության ժամանակ Տերը թույլ տվեց տեսնել այն հատվածները, որոնք պարզորոշ բացահայտում են բանաստեղծության տողերը և հաստատում, որ դա նկարագրությունն է մեր Տիրոջ երկրորդ գալստյան, Նրա արդար դատաստանի իրականացման, Նրա լուսեղեն կերպարի: Ավետարաններում մի հատված կա, որտեղ աշակերտները հարցնում են Տիրոջը, թե երբ է լինելու Նրա երկրորդ գալուստը, կամ որն է լինելու Նրա երկրորդ գալստյան նշանը: Տերը պատասխանում է, թե կլսվեն պատերազմի ձայներ, կլինեն ավերածություններ, սով, համաճարակ ու երկրաշարժեր: Սակայն այդ ամենը լինելու է սկիզբը երկունքի: Երկունքի ցավեր ունենում են մեր մայրերը, մեր կանայք, երբ լույս աշխարհ են բերում մեզ՝ սովորական մահկանացուներիս: Իսկ ո՞վ պիտի կրի Տիրոջ գալստյան երկունքի ցավերը: Բնականաբար՝ երկինքը, երկիրը և ողջ տիեզերքը, ինչպես անչափ նրբորեն ներկայացված է բանաստեղծության առաջին մասում.
Երկնում էր երկինք,
երկնում էր երկիր,
Երկնում էր և
ծովը ծիրանի.
Երկունքը բռնել էր
ծովում
Նաև կարմրիկ
եղեգնիկին:
Եվ եթե երկնքի, երկրի և երկնքից վեր գտնվող ջրերի՝ ծով ծիրանու երկունքը նշանն է մեր Տիրոջ երկրորդ գալստյան, ապա կարմրիկ եղեգնիկի երկունքը նշանն է մեր գործած անօրինությունների հատուցման: ՈՒ ինչպես եղեգն է կրակից անմիջապես այրվում, մոխրանում, նույնպես և Տիրոջ լուսեղեն ու հրեղեն ներկայությունից իրենց գործած մեղքերի ամոթից այրվելու են բոլոր անօրենները: Մեր թվարկությունից առաջ 7-6-րդ դարերում, եթե չեմ սխալվում, ժամանակներն այնպես էին դասավորվել, որ Եսավի (Եդոմի) տունը թշնամաբար էր տրամադրված իր եղբայրակից, արյունակից Հակոբի և Հովսեփի տների նկատմամբ: Այդ թշնամանքը հասավ իր ծայրահեղությանը, երբ թշնամիները գրավեցին Երուսաղեմը, և Եսավի տունը, միանալով իր ազգակիցների թշնամիներին, մասնակիցը եղավ նրանց կեղեքման, կողոպտման ու սպանության: Պարզ է, որ Տերը դա չէր ներելու, և Աբդիուի մարգարեության մեջ ասվում է.
«Հակոբի տունը կրակ կդառնա,
Հովսեփի տունը՝ բոց,
իսկ Եսավի տունը՝ եղեգ.
նրանք կվառվեն նրա շուրջը և կուտեն այն,
և Եսավի տանը կրակ անող չի մնա, քանի որ Տերը խոսեց»:
Կարմրիկ եղեգնիկի օրինակով Եսավի տան, այսինքն` բոլոր անօրենների, պատվիրանազանցների նկատմամբ անխուսափելի արդար դատաստանի իրականացումն է հենց պատգամում բանաստեղծության երկրորդ մասը.
Եղեգնի փողովը ծուխ էր ելնում
Եղեգնի փողովը բոց էր ելնում,
Եվ բոցից դուրս էր վազում
Մի պատանեկիկ:
Աստվածաշնչյան մի շարք գրվածքներում (Եսայու, Հովելի, Մաղաքիայի, Դանիելի մարգարեություններ, Ղուկասի, Մատթեոսի ավետարաններ, Գործք առաքելոց, Հովհաննեսի հայտնություն և այլն) Տերը ներկայացվում է արեգակնային՝ լուսեղեն և հրեղեն նկարագրով: Օրինակ` Հովհաննես ավետարանիչը հայտնության մեջ ասում է. «Նրա աչքերն էին ինչպես կրակի բոց... և Նրա երեսը փայլում էր ինչպես ճառագայթող արեգակը»: Տիրոջ արեգակնային՝ լուսեղեն և հրեղեն նկարագրի շունչն է արտահայտում բանաստեղծության երրորդ մասը.
Վազում էր խարտյաշ մի պատանեկիկ,
Նա հուր մազեր ուներ, (ապա թե`)
Բոց մորուք ուներ,
Եվ աչքերն էին արեգակներ:

-Ինչպե՞ս Ձեզ համար բացահայտեցիք «Տիրոջ ոտքերի մոտ» գրքի հեղինակին, ինչպե՞ս գտաք այս գիրքը:
-Հեղինակի մասին իմացա տարիներ առաջ: «Անահիտ» հրատարակչությունը` Արտակ Ոսկանյանի գլխավորությամբ, լույս էր ընծայել Սադհու Սունդար Սինգհի մասին պատմող մի հրաշալի գիրք: Այն ինձ հասել էր վարպետ Մայիս Մխիթարյանի միջոցով: Այնուհետև Մկրտիչ եպիսկոպոս Պռոշյանը հայերեն թարգմանեց Սադհու Սունդար Սինգհին առնչվող մեկ այլ աշխատություն` «Սադհուի իմաստությունը»: Կարդացել էի ու շատ տպավորվել: Դրանից հետո սկսեցի համացանցում որոնել հեղինակի մասին այլ նյութեր, նրա գրած ստեղծագործությունները: Իմ փնտրտուքի արդյունքն էլ այն եղավ, որ համացանցում գտա «Տիրոջ ոտքերի մոտ» գիրքը, և վարպետ Մայիս Մխիթարյանի հետ որոշեցինք այն կյանքի կոչել ու անպայման հանրությանը մատուցել մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ Հարության օրը՝ սուրբ Զատկին:
-«Իմ աղոթքն է, որ ինչպես ինձ է Աստված իր ողորմածությամբ ու գթասրտությամբ երանություն պարգևել այդ ճշմարտություններով, դրանք երանություն լինեն նաև յուրաքանչյուր ընթերցողի համար»,- կարդում ենք գրքի «Նախաբանում»: Երանության այդ զգացողությունը Դուք ապրե՞լ եք` այսքան խորացած լինելով «Տիրոջ ոտքերի մոտ» աշխատության մեջ:
-Ես գիտակցում եմ, որ արժանի չեմ Սադհու Սունդար Սինգհի չափ ապրելու այդ երանությունը, բայց ինչ-որ չափով Տերը նաև ինձ է դա թույլ տվել: Դրա շնորհիվ էլ կյանքի ենք կոչել այս գիրքը:
-Գրքի «Աղոթք, Մաս 2-րդ» հատվածում մի հետաքրքիր պատմություն է ներկայացվում. մոր ապահով գրկում գտնվող երեխան հրապուրվում է գեղեցիկ ծաղկով, նետվում է դեպի այն և գլխիվայր ընկնում ժայռից ու մահանում: Մենք` սովորական մահկանացուներս, ունե՞նք այնքան իմաստնություն, խորագիտություն, որ կարողանանք իսկական գեղեցկությունը, աստվածահաճո արժեքները տարբերել ամեն քայլափոխի մեզ գայթակղող և հրապուրող թվացյալ գեղեցկից ու արժեքավորից: Ո՞րն է դեպի այդ իմաստնությունը տանող ճանապարհը` ըստ Ձեզ:
-Այդ ճանապարհը Տիրոջ տասը պատվիրաններն են: Դրանք մեզ առաջնորդում են և կանգնեցնում դեպի Տերը տանող ճանապարհի վրա: Մենք ամեն օր` երեկոյան, մեր ապրած այդ օրվա կյանքի համար պետք է ինքներս մեզ հաշվետվություն տանք: Ի՞նչն ենք սխալ արել, ինչքանո՞վ ենք շեղվել Աստծու պատվիրաններից, ինչո՞ւ չենք պահել դրանք: ՈՒ հաջորդ օրը պետք է արթնանանք` այդ պատվիրանները պահելու ձգտումով: Եվ պատվիրաններից, Աստծու խոսքը ներկայացնող գրքերից բխող իմաստնություններով առաջնորդվելով էլ կկարողանանք Տիրոջ օրենքներով ապրել, տարբերել իսկական արժեքները կեղծից: Հասկանալի է, որ պատվիրաններով ապրելը, դրանց խստորեն, անշեղորեն հետևելը շատ դժվար է: Մարդու շուրջը կատարվող իրադարձությունները, գայթակղությունները, նրա կենսակերպը զուգորդող սոսկ երկրային երևույթները այնքան շատ են, որ դրանց առկայության պայմաններում դժվար է լիովին հավատարիմ մնալ պատվիրաններին, բայց մենք ամեն կերպ պետք է փորձենք չշեղվել ճշմարիտ ուղուց և գնալ այն ճանապարհով, որը տանում է դեպի լույսը, դեպի Տերը:
-Գիրքը վկայում է այն մասին, որ աստվածային հրաշագործությունների մեջ մարդը, սովորական մահկանացուն էլ ունենում է մասնակցության իր բաժինը: Մահացած Ղազարոսին վերակենդանացնելու օրինակով ասվում է, թե գերեզմանաքարը տեղաշարժելը եղավ մարդու` Հիսուսի աշակերտների ձեռքով, իսկ մահացածին կյանք տալը` Տիրոջ: «Իմ աշակերտների գործն է հեռացնել արգելքի ու դժվարության գերեզմանաքարերը, սակայն կյանք պարգևելն Իմ գործն է»,- պարզաբանում է Տերը: Այսինքն` Տիրոջ ցանկությունն է մարդուն օժտել իր հրաշագործությանը մասնակից, աջակից դառնալու շնորհներո՞վ:
-Հիշենք հայտնի առակը մանանեխի հատիկի չափ հավատ ունենալու մասին: Հավատի զորությունը բխում է ապրած կյանքի մաքրությունից: Եվ կրկին ասեմ. եթե մենք պատվիրանները պահենք, օժտված կլինենք սովորական մարդու համար աներևակայելի հնարավորություններով:
-Ի՞նչ ազդեցություն են ունեցել հայ աստվածաբանները, նրանց երկերը այս գրքերի վրա աշխատելու ընթացքում:
-Ամենակարևոր գիրքը՝ Աստվածաշունչը, կարդում եմ շատ հաճախ, մյուս գրքերը` ոչ այնքան: Դժվար է քաղցրահամ և սառնորակ ջրի ջինջ աղբյուրով ծարավը հագեցնող մարդու համար հագենալ այլ ջրով: Բայց ամեն դեպքում, կարծում եմ, որ ինձ վրա, անշուշտ, կա մեր հավատավոր ժողովրդի շնորհաշատ զավակների ազդեցությունը` սերնդեսերունդ մեզ փոխանցված հոգևոր-մշակութային պարարտ միջավայրի, գեների միջոցով: Օրինակ` սուրբ Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» աստվածաշնչահենք աշխատությունը միայն տարիներ առաջ էր, որ սկսեցի կարդալ: Մինչ այդ, կարծում եմ, հասու չէի, արժանի չէի Նարեկացի կարդալուն: Բայց դեռ դպրոցական վաղ տարիներից սկսած` երբ Նարեկացու մասին խոսք էի լսում, անմիջապես զգաստանում էի` առանց հասկանալու, թե ինչն էր այդ հոգենորոգ ազդեցության պատճառը: «Մատյան ողբերգությանը» կարդալիս ինձ միշտ թվում էր, թե տիեզերքի մեղեդին եմ լսում: Տերն ասում է, թե ոչ ոք ճրագը չի վառի և մահճակալի տակ չի դնի այն, այլ կվառի և կդնի աշտանակի վրա: Մենք փորձել ենք ընդամենը կյանքի կոչել Տիրոջ այդ խոսքերը՝ վառելով և աշտանակի վրա դնելով ստացած ճրագները՝ հանձնելով մեր հավատավոր ժողովրդի իմացությանն ու դատին:
-Այսօրինակ այլ գրքերի ծնունդ սպասվո՞ւմ է առաջիկայում:
-Եթե Տերը թույլ տա, կարողանանք առօրյա հոգսերից կտրվել, կենտրոնանալ Կենաց խոսքի վրա, Աստվածաշնչից բխող մեկ-երկու աշխատություն ևս կփորձենք կազմել և ներկայացնել հանրությանը գրքի տեսքով:
-Այսօր շատ հաճախադեպ են դարձել հոգևոր այրերի վերաբերյալ հնչող քննադատական գնահատականները, առավել շատ ուշադրություն են գրավում նրանց վարած երկնային կյանքը, նյութական աժեքներին նախապատվություն տալու փաստերը: Ինչպե՞ս եք գնահատում այս երևույթը:
-Կարծում եմ` դա սխալ մոտեցում է: Նախ ես շատ փոքր եմ մեր ժողովրդի նկարագրի մասին խոսելու, դատելու համար, բայց մի բան ակնհայտ է. մենք ավելի շատ հարգանքով ենք խոսում գնացածների, մահացածների մասին: Քանի դեռ մարդը կենդանի է, մեր ժամանակակիցն է, փորձում ենք քարկոծել նրան, իջեցնել մեր մակարդակին և չափել մեր պատկերացումներով: Տերն ասում է` ուրիշի աչքի միջի շյուղը տեսնելուց առաջ սեփական աչքի գերանը պետք է հանել: Մեր կողքին ապրողին գնահատելով, օգնելով կամ գոնե չխանգարելով` կնպաստենք, որ նա ավելի ճիշտ և լավ ծառայի մեր ժողովրդին, մարդկանց` ի փառս մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի: Եվ դրանից կշահենք բոլորս:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ